By Alexander Bell, The New Statesman, March 28, 2010
Μετάφραση Γιάννης Μαστοράκης
Όταν ατενίζεις το καθαρό μπλε μέσα σε μια γεμάτη πισίνα της Κύπρου, το πρόβλημα της λειψυδρίας σου φαίνεται σαν κάτι το πολύ μακρινό. Η Κύπρος, η οποία κάποτε ήταν το υπέρλαμπρο διαμάντι στο στέμμα ξένων αυτοκρατόρων, σήμερα καταβάλλει μεγάλες προσπάθειες για την εξεύρεση ύδατος. Πρόκειται, βέβαια, για πρόβλημα το οποίο σύντομα θα κληθούν να το αντιμετωπίσουν και άλλες Ευρωπαϊκές χώρες.
Οι βροχοπτώσεις στην Κύπρο έχουν μειωθεί σήμερα, κατά 15%, από το έτος 1970 και ύστερα. Αυτή η χώρα, την οποία κάποτε χαρακτήριζαν οι ποταμοί και οι λίμνες της, τώρα έχει μόνο τεχνητές δεξαμενές νερού που και αυτές τις περισσότερες φορές είναι μισοάδειες. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί τα άνυδρα εδάφη και τα εγκαταλελειμμένα χωράφια της ως ένα πρώιμο σύμπτωμα αυτού που μέλλει να συμβεί στην Ιταλία, στην Ισπανία και στην Ελλάδα. Τα περισσότερα κλιματολογικά μοντέλα συμφωνούν ότι οι βροχοπτώσεις πιθανόν θα υποστούν μια μείωση μεγαλύτερη του 20%, μέχρι το έτος 2050.
Σήμερα η Κύπρος, για να εξασφαλίσει το τρεχούμενο νερό στα θέρετρα και στις πόλεις της βασίζεται στα εργοστάσια αφαλάτωσης. Αυτά μπορούν μεν να γεμίσουν τις πισίνες, αλλά δεν μπορούν να αντικαταστήσουν το νερό που χάθηκε από το υπόλοιπο περιβάλλον. Έτσι οι τουριστικοί προορισμοί της Πάφου και της Άγιας Νάπας σύντομα θα μετατραπούν σε δύο πολύ περιορισμένες Οάσεις μέσα σε ένα απερημοποιημένο τοπίο.
Αν δούμε το θέμα ψυχρά, η Κύπρος επίσης αντιμετωπίζει τον κίνδυνο των ορμητικών πλημμυρών. Οι προβλέψεις δείχνουν ότι ένας πιο θερμός πλανήτης θα αυξήσει τις πιθανότητες για ξαφνικές και μεγάλης έκτασης βροχοπτώσεις. Τα συμπαγή αστικά τοπία και το σκληρό έδαφος εμποδίζουν τα ύδατα από το να εισέλθουν στο υπέδαφος και τα αναγκάζουν να συμπτυχθούν σε ρέματα καθώς αναζητούν επειγόντως ένα δρόμο για τη θάλασσα.
Η Κύπρος έχει φτάσει στο υδρολογικό της σημείο καμπής. Σε αυτό το σημείο –λένε οι γεωγράφοι- οι απαιτήσεις των κατοίκων για το νερό συνάντησαν και ύστερα ξεπέρασαν τα αποθέματά του. Αυτό συμβαίνει επειδή ο σύγχρονος τρόπος ζωής είναι υδροβόρος. Πριν από τη Βιομηχανική Επανάσταση στην Αγγλία, η κατά κεφαλήν αναλογία ύδατος παρέμενε αναλλοίωτη για αιώνες. Αλλά ο αστικός τρόπος ζωής, η λειτουργία των εργοστασίων και η εντατική γεωργία απαιτούν μεγάλες ποσότητες νερού. Και ενώ για την Αγγλία είναι κάτι το εύκολο, όμως για τις άνυδρες περιοχές, όπως πχ είναι η Κύπρος, οι δυτικές περιοχές των ΗΠΑ, η Ινδία και Ν. Αφρική, αυτός ο τρόπος ζωής τις οδηγεί στην καταστροφή.
Για να καλύψουν τις ανάγκες τους για νερό στις ξηρές χώρες, οι άνθρωποι αντλούν νερό από το υπέδαφος. Ωστόσο, υπάρχει ένα όριο στις ποσότητες που μπορεί κάποιος να αντλήσει από ένα φρέαρ. Τα υπόγεια ύδατα, λοιπόν, της Κύπρου είναι τόσο εξ –αντλημένα, ώστε το νερό της θάλασσας έχει εισέλθει στις άδειες υπόγειες δεξαμενές καταστρέφοντας και τις υπόλοιπες ποσότητες των υδάτων τους.
Οι ειδικοί αποκαλούν το ύδωρ των λιμνών και των ποταμών «γαλάζιο νερό», αλλά τα περισσότερα τέτοια ύδατα στην Κύπρο στην πραγματικότητα είναι «πράσινα νερά» – εξ αιτίας εκείνης της ιδιαίτερης ποώδους βλάστησης που επικάθηται στο έδαφος του πυθμένα τους. Η απορρόφηση αυτών των λιγοστών πράσινων υδάτων –σαν από μια αιμάσσουσα πληγή – από τους σημερινούς αγρότες απογυμνώνει τα οικοσυστήματα πολλών περιοχών από κάθε ίχνος ζωής και βιοποικιλότητας. Αυτή η κατάσταση απειλεί τη σύγχρονη γεωργική επανάσταση, κατά την οποία οι παραγωγές σε μερικές χώρες 4πλασιάστηκαν από το 1960 και εφεξής και μπόρεσαν να διαθρέψουν τον ανθρώπινο πληθυσμό που αυξάνονταν με ιλιγγιώδεις ρυθμούς.
Αυτή η κατάσταση κάνει τους ανθρώπους να φέρουν στο μυαλό τους τον «πόλεμο του νερού». Οι Αμερικανοί δημοσιογράφοι χρησιμοποιούν αυτό τον όρο για να περιγράψουν το μέγεθος της διαμάχης ανάμεσα στα κράτη για τα εξαντλούμενα υδατικά αποθέματά τους, αλλά πολλοί από εμάς ξέρουν πολύ καλά ότι πρόκειται για έναν κανονικό και μακάβριο πόλεμο. Ένα παράδειγμα είναι η διαμάχη ανάμεσα στο Ισραήλ και στους Άραβες γείτονές του. Υπάρχουν πολλοί λόγοι που εξηγούν γιατί το Ισραήλ κατέλαβε τα Υψίπεδα του Γκολάν το 1967,, τη Γάζα και τη Δυτική Όχθη, αλλά ο παράγων ύδωρ συχνά παραβλέπεται. Η ανάγκη για το πότισμα των πορτοκαλεώνων του και για την ύδρευση των οικιών του Τέλ Αβίβ ήταν κάτι περισσότερο από σαφής από την αρχή της ίδρυσης αυτού του Σιωνιστικού κράτους.
Η εξασφάλιση αρκετής ποσότητας ύδατος, ώστε το Ισραήλ να μπορεί να απολαμβάνει έναν άνετο και μοντέρνο τρόπο ζωής, ήταν πέρα από τις δυνατότητες των υπόγειων υδάτων του και των βροχοπτώσεων που ελάμβαναν χώρα εντός των πρώτων συνόρων του. Οι υπόγειες δεξαμενές ύδατος στη Δυτική Όχθη και οι πηγές του Ιορδάνη ποταμού στο Γκολάν εξασφάλισαν το επιθυμητό επίπεδο ζωής στην πόλη της Ιερουσαλήμ. Τώρα, η ηγεσία του Ισραήλ δεν πρόκειται ποτέ να παραιτηθεί από αυτή την πρόσβαση και τον έλεγχο των υδάτων των περιοχών αυτών- άρα και από τις ίδιες τις περιοχές αυτές.
Η επιθυμία για την προμήθεια και τον έλεγχο του νερού ήταν κεντρικό ζήτημα του πολιτισμού από την έναρξή του, στο Νότιο Ιράκ, κατά την 4η χιλιετία πΧ. Τότε, η γεωργία μέσω των αρδευτικών συστημάτων έγινε περισσότερο σίγουρη, περισσότερο παραγωγική και περισσότερο ικανή να διαθρέψει την μεγάλη πληθυσμιακή αύξηση και τη ζωή στις μεγαλουπόλεις. Ο πρώτος κώδικας νόμων, που περιλαμβάνει την πρώιμη παράδοση Hindu, βασίζονταν στην προϋπόθεση ότι ένας βασιλιάς θα μπορούσε να εγγυηθεί τα υδατικά αποθέματα και από την άλλη μεριά ότι οι ίδιοι θα επεδείκνυαν τη δέουσα υποταγή. Η υπόσχεση αυτή βρίσκεται ήδη καταγεγραμμένη και στο Ρωμαϊκό νόμο. Από την εποχή του Νείλου και των Φαραώ, μέχρι την εποχή της λίμνης Αράλης και του Ιωσήφ Στάλιν, τα έθνη και οι ηγέτες τους διακατέχονται από την ιδέα ότι τα νερό μπορεί να τους εξασφαλίσει ένα είδος παράδεισου.
Ιστορικά, μόνο όταν οι υγρές χώρες του Βορά παίρνουν στα χέρια τους την εξουσία ( του πλανήτη –με τη βιομηχανική επανάσταση), διαρρηγνύονται οι δεσμοί ανάμεσα στον άνθρωπο και στο νερό. Κατά τον 18ο και 19ο αιώνα, η Βρετανία, η Γερμανία, οι Κάτω Χώρες και η Γαλλία έχουν ένα μόνο πρόβλημα με το θέμα του νερού: Απλά έχουν πάρα πολύ. Τα πρώτα στάδια της βιομηχανικής και της γεωργικής τους ανάπτυξης συχνά επικεντρώθηκαν στην εκμετάλλευση των ποταμών τους και στην αποξήρανση των εδαφών τους. Έχτισαν ολόκληρες οικονομίες, οι οποίες εξέλαβαν το νερό ως κάτι το δεδομένο.
Το νερό έχει διαποτίσει την κουλτούρα μας, όπως επίσης και την ιστορία μας. Όταν το φράγμα Grand Coulee στη βόριο-δυτική Αμερική επερατώθη, το 1942, ο Woody Guthrie τραγούδησε για το πώς αυτή η νέα κυριαρχία επί του νερού θα μπορούσε να προσφέρει ένα σοσιαλιστικό όραμα στους εργάτες των ΗΠΑ. Τελικά, οι άνθρωποι μπορούν να προβάλλουν κάθε όνειρό τους μέσα στην ήρεμη ροή των υδάτων.
Σήμερα γνωρίζουμε ότι ο αριστερός παράδεισος δεν έτρεξε μέσα από τα νερά του Grand Coulee, αλλά δεν μπορούμε καθόλου να ισχυριστούμε ότι το νερό δεν κουβαλάει μέσα από την Ιστορία μια πολύ θεμελιώδη μορφή δικαιοσύνης. Εάν έχουμε αρκετό καθαρό νερό, για να ζήσουμε, τότε μπορεί να αισθανθούμε ή και να γίνουμε ελεύθεροι. Μόνο τα μέρη που έχουν ένα περίσσευμα νερού μπορούν να έχουν σκέψεις για μελλοντικά σχέδια και για καλυτέρευση του επιπέδου της ζωής τους. Η έλλειψη ύδατος – ή τα βρώμικα ύδατα- υποσκάπτουν τις προϋποθέσεις για την ελευθερία μας και μπορεί να αποσταθεροποιήσει πολιτικά μια περιοχή.
Η Υεμένη και το Πακιστάν, χώρες τις οποίες η Δύση θεωρεί ως κέντρα ακραίας τρομοκρατίας, έχουν ασταθείς οικονομίες κατά ένα μεγάλο μέρος εξ αιτίας της έλλειψης του ύδατος. Τα Η.Ε. θεωρούν ότι η Υεμένη θα γίνει το πρώτο κράτος στον πλανήτη, το οποίο θα ξεμείνει από νερό, πιθανόν μέχρι το έτος 2015. Το Πακιστάν εν τω μεταξύ, έχει πετύχει μια μεγάλη αύξηση του πλούτου και του πληθυσμού του ύστερα από τον Αναδασμό του Αυγούστου του 1947, πράγμα που οφείλεται στα νέα συστήματα άρδευσης εκ του Ινδού ποταμού. Αυτό επέτρεψε την αύξηση της παραγωγής βαμβακιού και ρυζιού. Αλλά αυτά τα χωράφια τώρα υφαλμυρώνονται, ενώ ο Ινδός καθώς φτάνει στη θάλασσα συρρικνώνεται και μετατρέπεται σε ένα μικρό ρυάκι.
Στην Υεμένη και στο Πακιστάν, υπάρχει πλέον ένα περίσσευμα αγροτικών χεριών, μια ανεμική ανάπτυξη και μια δυσφορία του πληθυσμού. Οι Διεθνείς Διασκέψεις αρκούνται στο να παρουσιάζουν μόνο το μέγεθος της κρίσης που αντιμετωπίζουν οι δύο αυτές χώρες ( και άλλες που βρίσκονται στην ίδια θέση με αυτές), ενώ είναι φανερό ότι θα έπρεπε να κάνουμε κάτι. Εάν διετίθετο ένα μόνο κλάσμα από το κεφάλαιο που ξοδεύεται στον αποκαλούμενο πόλεμο κατά της τρομοκρατίας, θα μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε τα συστήματα διανομής του ύδατος, να εκπαιδεύσουμε τους πολίτες αυτών των κρατών και να ελέγξουμε τη σπατάλη του ύδατος και τα αρδευτικά συστήματα περισσότερο αποτελεσματικά.
Υπάρχει ήδη η τραγωδία με το πρόβλημα του νερού σε παγκόσμιο επίπεδο: Είτε πρόκειται για την Κύπρο, την Παλαιστίνη ή το Πακιστάν, υπάρχουν λύσεις, αλλά υπάρχει επίσης και μια υπέρμετρη άρνηση, για να υιοθετηθούν. Καμία χώρα δεν μπορεί να επιβιώσει χωρίς το νερό- αλλά η παροχή του ύδατος πρέπει εφεξής να γίνεται με ένα πιο προσεκτικό τρόπο.
Ο Tony Allan, ο καθηγητής των οικονομικών στη Σχολή Ανατολικών και Αφρικανικών Χωρών του Πανεπιστημίου του Λονδίνου και ο πατέρας των σπουδών του ύδατος, εκτιμά ότι τη στιγμή που 17 εκατομμύρια άνθρωποι ζουν στη λεκάνη του ποταμού Ιορδάνη- το νερό επαρκεί μόνο για το 1 εκατομμύριο. Καθώς δε αναρωτιέται για το πώς αυτή η περιοχή δεν έχει ακόμη εισέλθει στη σπείρα της κατάρρευσης και της αναρχίας εδώ και πολύ καιρό, παρατήρησε ότι η κατάσταση παραμένει υπό έλεγχο εξ αιτίας των τεράστιων ποσοτήτων ύδατος που βρίσκονται ενσωματωμένα στον υπερβολικά μεγάλο αριθμό εισαγομένων τροφίμων, εξ αιτίας δηλαδή, αυτών των «ζωτικών» υδάτων.
Το ύδωρ προορίζεται για την ανάπτυξη και τη βιομηχανία σχεδόν σε όλα τα μέρη του κόσμου. Χρειάζονται 300 λίτρα νερού για να γίνει ένα χάμπουργκερ, ενώ ένα κομπιούτερ χρειάζεται χιλιάδες λίτρα. Οι γεωργοί στα νοτιο- δυτικά των ΗΠΑ καλλιεργούν κίτρα, σταφύλια, σιτάρι και επίσης αναθρέφουν ζώα. Αυτή η περιοχή είναι μια περιοχή καθαρά εξαγωγός τροφίμων. Οι Πολιτείες της Καλιφόρνια, του Ν. Μεξικού και του Τέξας θα έπρεπε να δια- τηρούν τα διαρκώς συρρικνούμενα αποθέματα των υπογείων υδάτων τους και να μην τα πωλούν στην ελεύθερη αγορά. Τελικά τα ομοσπονδιακά συστήματα άρδευσης τα οποία προμηθεύουν με νερό τον αγροτικό τομέα σε τιμή διατιμημένη (επιδοτούμενη), θα καταστρέψουν πλήρως τα οικοσυστήματα, πριν γίνουν οι απαραίτητες αλλαγές.
Ο αγώνας δρόμου που πρέπει να γίνει τώρα είναι να βρούμε έναν τρόπο ώστε να εκτιμήσουμε την αξία του νερού, ούτως ώστε, όπως έχει κάπως με το πετρέλαιο, η τιμή του να μπορεί να επηρεάζει τον τρόπο χρήσης του. Ωστόσο υπάρχει μια αντίδραση από τους παραγωγούς τροφίμων και από όσους εμπορεύονται το νερό. Αν όμως δεν γίνει τίποτα, η παραγωγή των τροφίμων σε πολλά μέρη του κόσμου, τελικά, θα καταρρεύσει μέσα σε λίγες μόνο δεκαετίες, οι τιμές τους θα ανέλθουν στα ύψη και ο κόσμος θα αναγκαστεί να εγκαταλείψει τη γη του και να καταφύγει σε υποβαθμισμένα στρατόπεδα προσφύγων. Το είδος της κοινωνικής αποσταθεροποίησης που παρατηρείται σήμερα στην Υεμένη, θα μπορούσε πχ να επισυμβεί στο Τέξας.
Η εποχή του εύκολου ύδατος έχει περάσει ανεπιστρεπτί. Όσο για την περίπτωση της Κύπρου, αυτό θα σημάνει την αύξηση των κεφαλαίων για την αφαλάτωση του ύδατος και το σταμάτημα της καλλιέργειας των κίτρων και των πορτοκαλιών. Για τις ΗΠΑ, θα σημάνει ότι θα πρέπει να αναθεωρήσει την μέχρι σήμερα οικονομικά εύκολη προσβασιμότητα στο χόρτο των λιβαδιών της. Σε παγκόσμιο επίπεδο αυτό σημαίνει ότι θα πρέπει να αποφασίσουμε να επιλύσουμε την υφιστάμενη αδικία προς εκείνους οι οποίοι δεν έχουν τη δυνατότητα πρόσβασης σε καθαρό νερό. Υπάρχουν ακόμα βέβαια, και οι απειλές των μεγάλων πλημμυρών. Οι μεγάλες βροχοπτώσεις τύπου Μουσώνων στην περιοχή των Madeira ή του ηGloucester θα απαιτήσουν μια πλήρη αναθεώρηση των συστημάτων παροχέτευσης των ομβρίων υδάτων, ενώ η κατασκευή κατοικιών στις λεκάνες απορροής των ποταμίων υδάτων πρέπει να εγκαταλειφθεί.
Σύντομα θα προκύψουν τα κύματα των περιβαλλοντικών προσφύγων επίσης. Αν αποτύχουμε να επιλύσουμε τα υδρολογικά μας προβλήματα, οι άνθρωποι θα αρχίσουν να μετακινούνται εν είδει μεγάλων κυμάτων από χώρα σε χώρα αναζητώντας την περιοχή στην οποία θα υπάρχουν τα αναγκαία αγαθά για να επιβιώσουν.
Μετάφραση: ΓΜ, Καλαμάτα 04-06ου-10
Αγγελής
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου